Việc chọn tên cho con là một nhiệm vụ không dễ dàng gì đối với nhiều bậc cha mẹ. Và họ thật sáng suốt khi cố gắng làm việc này chỉn chu. Tên có thể có ảnh hưởng sâu sắc đến một đứa trẻ, ảnh hưởng tới thời kỳ trưởng thành sau này, và càng ngày có càng nhiều nghiên cứu hỗ trợ cho luận điểm đó.
“Có lý do giải thích vì sao sách về tên của trẻ em rất phổ biến,” David Figlio từ Đại học Northwestern ở Illinois nói. “Chúng ta luôn cố gắng suy nghĩ về phần đầu tiên của bản sắc nơi một đứa trẻ [ý là tên bé] và nếu chúng ta như một xã hội chú trọng nhiều vào tên, thì việc tên của mọi người có thể ảnh hưởng đến cách họ suy nghĩ về bản thân và cách mà người khác suy nghĩ về họ là điều hợp lý.”
Rất nhiều nghiên cứu cho thấy tên được chọn có ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ tới khi trưởng thành. Ví dụ, đặt cho cậu bé mới sinh một cái tên có âm điệu nữ tính có thể dẫn đến những vấn đề về hành vi sau này trong cuộc sống. Và những tên độc đáo mà chỉ có con bạn có cũng có thể là gánh nặng.
Một nghiên cứu với 3.000 cha mẹ ở Anh quốc, được công bố vào tháng 5 cho thấy: một trong năm cha mẹ hối hận về tên họ đã chọn cho con, nhiều người trong số họ cảm thấy phiền lòng vì những tên lạ lẫm hoặc viết chính tả không như thông thường mà họ đã chọn. Và thậm chí cả những người không hối hận một cách rõ ràng về lựa chọn tên con, đã thừa nhận rằng có những cái tên mà họ bây giờ mới biết, và họ ước là họ đã chọn vào lúc đó, theo nghiên cứu do Bounty.com thực hiện.
Tên nữ tính
Nghiên cứu cho thấy: Các cậu bé có tên thường được đặt cho các bé gái có khả năng phạm phải hành vi không đúng mực (misbehave) nhiều hơn so với những bạn bè của họ có tên nam tính.
Ví dụ, khi còn ở tiểu học, các cậu bé tên Ashley và Shannon có hành vi giống như các bạn cùng lớp có tên nam tính hơn như Brian và những tên nam tính tương tự khác.
“Khi những đứa trẻ này bước vào lớp sáu, tỷ lệ vấn đề kỷ luật đột nhiên tăng vọt [đối với những cậu bé có tên giống như tên con gái], và điều này càng trở nên phổ biến hơn nếu trong lớp có một bé gái có cùng cái tên đó,” Figlio nói với LiveScience.
Hãy tưởng tượng, Figlio nói, phải đối diện với cái tên giống như tên con gái của bạn mỗi ngày khi có một bé gái trong lớp có tên giống hệt. Điều đó gợi ý về những cảm xúc tự ti, có thể bị phóng đại bởi sự trêu chọc từ người khác, đóng một vai trò trong liên kết giữa tên và hành vi trong trường hợp này.
Các cô gái được đặt tên như tên con trai cũng thấy có hiệu ứng. Trong một nghiên cứu năm 2005, Figlio phân loại tên theo âm thanh của chúng và sau đó xác định khả năng thuộc về một cô gái. Ví dụ, những cái tên như Kayla và Isabella có âm thanh quá nữ tính đến mức khả năng dự đoán thuộc về một cô gái là hơn 100 phần trăm. Ở phía đối diện của phổ, Taylor, Madison và Alexis được dự đoán theo âm thanh là có khả năng thuộc về con trai gấp đôi so với con gái.
“Tôi thấy những cô gái có tên tương đối nữ tính ở trung học chọn các khóa học nâng cao về nhân văn – và ít nữ tính hơn có nhiều khả năng chọn các khóa học về toán và khoa học,” Figlio nói, thêm vào đó là nghiên cứu tập trung vào những cô gái có thành tích cao.
Ông không nói rằng điều này là nguyên nhân gây ra điều kia. Có thể cha mẹ đối xử khác với một cô con gái, chẳng hạn Morgan (tên tương đối nam tính), từ khi còn nhỏ so với cô em gái Elizabeth, tên Elizabeth nữ tính hơn nhiều. “Cha mẹ có chọn điều đó khi họ đang chọn tên hay tên đã hình thành hành vi của họ đối với con gái của họ?” Figlio nói.
Tình trạng kinh tế xã hội và sự kỳ vọng
Giống như giọng địa phương hoặc trang phục của một người có thể cho thấy điều gì đó về lý lịch hoặc tính cách của người ấy, tên gọi (first name) cũng có thể làm như vậy. Và giống như bất kỳ chỉ số ngoại vi nào khác, tên có thể nói dối.
Figlio lấy tên từ hàng triệu giấy khai sinh, sau đó phân tích từng tên thành hơn một nghìn thành phần âm thanh. Ông phân tích các tên về sự kết hợp chữ cái, độ phức tạp và các yếu tố khác, sau đó sử dụng phân tích thống kê để tìm ra khả năng tên đó thuộc về một người có tình trạng kinh tế xã hội thấp.
“Những đứa trẻ có tên [mà] từ góc độ ngôn ngữ có khả năng được đặt bởi cha mẹ học vấn kém (poorly educated parents), những đứa trẻ đó cuối cùng bị đối xử khác đi,” Figlio nói. “Những trẻ đó học kém hơn ở trường và ít khả năng được đề nghị cho [lớp] tài năng và có nhiều khả năng được phân loại là khuyết tật học tập / learning disabled.”
Ông đặc biệt xem xét những cái tên trẻ em khá lạ (unusual baby names), vì với những cái tên phổ biến, mọi người có những trải nghiệm cá nhân của họ có thể làm mất đi cái nhìn tổng thể về cái tên đó. Giả sử bạn từng đi học với một kẻ khó chịu tên George, bạn có thể liên kết tên đó với những phẩm chất tiêu cực, bất kể tên đó nghe có vẻ như thế nào về mặt ngôn ngữ.
Để kiểm soát ý tưởng rằng “những người mẹ bỏ học / dropout moms” có thể chỉ đặt cho con của họ những cái tên kém sang (poor-sounding), Figlio đã bao gồm anh chị em trong cùng một gia đình với cả tên có vẻ cao quý và tên có vẻ kém hơn. (Không phải tất cả “tên nghe nghèo / poor-sounding” đều được đặt cho những đứa trẻ có tình trạng kinh tế xã hội thấp.)
Kỳ vọng thấp
Liên kết giữa tên và thành công sau này trong cuộc sống có thể liên quan đến việc những đứa trẻ này thực hiện những kỳ vọng của người khác đối với chúng. Ví dụ, những cái tên nghe như thể đến từ một gia đình có tình trạng kinh tế xã hội thấp, có thể bị gán nhãn là ít khả năng đạt được thành công.
“Mọi người thường lấy gợi ý từ tiềm thức (subconscious cues) để nhận xét về người khác. Không cần suy nghĩ rõ ràng, khi bạn gặp một người lần đầu tiên, bạn sẽ nhìn vào cách họ đi, giọng địa phương của họ như thế nào, họ mặc như thế nào, họ có mùi gì… và bạn sẽ phát triển những phản ứng tức thì (immediate reactions),” Figlio nói.
Ông nói thêm, “Tôi nghĩ có lẽ có lý do tiến hóa đằng sau điều đó. Chúng ta được lập trình để cố gắng xác định trong một khoảnh khắc liệu chúng ta có muốn tin tưởng ai đó không, liệu chúng ta có muốn chạy trốn khỏi ai đó không.”
Figlio nói: hãy tưởng tượng một giáo viên vào ngày đầu tiên của lớp học đang xem qua danh sách học sinh và cố gắng xác định những gì cần mong đợi từ một đứa trẻ. Rất nhiều giáo viên đã nói với Figlio như sau: “Tôi phải tự kiềm chế mình không làm điều này. Tôi nhìn thấy tên này… Tôi nghĩ có thể bé sẽ không có cha mẹ tích cực.”
Và câu chuyện vẫn tiếp tục. Nghiên cứu đã cho thấy trẻ em thường đáp ứng theo kỳ vọng.
Lòng tự trọng
Dù tên của bạn có nghe có vẻ thuộc tầng lớp thượng lưu hay không, nếu bạn không thích nó thì sẽ có vấn đề. Nghiên cứu đã cho thấy một mối liên kết mạnh mẽ giữa việc một người thích hay không thích tên của mình với tự trọng (self-esteem) cao và thấp, tương ứng (thích thì lòng tự trọng cao, không thích thì lòng tự trọng thấp).
“Mối quan hệ mạnh mẽ đến mức khi người ta muốn đo lòng tự trọng một cách tinh tế hơn, bạn có thể làm điều đó với nhiệm vụ tên-chữ cái,” Jean Twenge từ Đại học San Diego State nói, chỉ đến phương pháp mà trong đó người tham gia thực nghiệm báo cáo liệu họ có thích các chữ cái khác nhau của bảng chữ cái hay không. Những người có tự trọng cao sẽ nói họ thích những chữ cái trong tên của họ, đặc biệt là chữ cái đầu tiên, cô ấy nói.
Điều này có lý nếu bạn nghĩ về việc tên của một người thực sự là một phần của họ.
“Tên của chúng ta thực sự liên quan đến bản sắc (identity) của chúng ta, và đó có thể là lý do tại sao bạn có được phát hiện hơi bất ngờ, ít nhất ở một số lĩnh vực,” Twenge nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại. “Những người đặc biệt không thích tên của mình và nếu người khác nghĩ rằng đó là một tên kỳ quặc và khó ưa, điều đó có thể gây ra một số vấn đề. [Họ] có xu hướng không được điều chỉnh tốt / not to be as well-adjusted.”
[Well-adjusted: chỉ đến một người ổn định về mặt tinh thần và cảm xúc. Trích định nghĩa của Oxford Languages.]
Tên không phổ biến so với tên phổ biến
Khi đến lúc chọn tên cho bé, có hai kiểu cha mẹ, những người muốn một tên bé không phổ biến và những người thích một tên phổ biến hơn mà nhiều đứa trẻ có.
Hóa ra, ngay cả khi nếu tên cụ thể được chọn không tạo ra sự khác biệt trong thành công sau này của đứa trẻ, việc tên đó phổ biến hay không phổ biến thì có ý nghĩa.
Sự khác biệt giữa việc chọn, chẳng hạn, một trong năm tên phổ biến, tương đối dễ thương là nhỏ về bất kỳ tác động nào đối với cuộc sống của đứa trẻ. Nhưng “Nếu bạn đang chọn giữa một tên phổ biến, dễ thương và một tên thực sự kỳ lạ, điều đó chắc chắn có thể tạo ra tác động,” Twenge nói.
“Một số trong đó trở thành đại diện cho triết lý sống của cha mẹ nói chung,” Twenge nói. “Cha mẹ nói ‘Tôi muốn con tôi độc đáo và nổi bật’ và đặt cho con mình một tên không phổ biến, có lẽ sẽ có phong cách nuôi dạy nhấn mạnh sự độc đáo và nổi bật.”
Cô nói thêm, “Vì vậy, ý tưởng tự xây dựng lên chính nó. Kiểu cha mẹ sẽ đặt một tên thực sự không phổ biến thường sẽ có phong cách nuôi dạy khác biệt so với một cha mẹ nói ‘Tôi muốn đặt tên cho con mình để họ phù hợp.'”
Nghiên cứu gần đây của Twenge gợi ý rằng cha mẹ, thực tế, đang chọn nhiều tên bé không phổ biến hơn so với vài thập kỷ trước.
Sách và blog tư vấn đặt tên cho bé thường đề xuất thay đổi cách đánh vần của một tên phổ biến, hoặc đang trở nên phổ biến, để thêm một số phong cách riêng. Kết quả sơ bộ từ công việc của Figlio gợi ý rằng điều đó có thể không phải là lựa chọn thông minh. Trẻ em với tên có cách đánh vần khác biệt của một tên phổ biến thường có khả năng đánh vần và đọc chậm hơn.
“Điều đó gợi ý rất nhiều về việc nội tâm hóa (internalizing),” Figlio nói. “Bạn có đứa trẻ tên Jennifer được đánh vần bằng chữ “G” – giáo viên của cô ấy nói ‘Em có chắc tên của em được đánh vần như vậy không?’ Điều đó có thể tạo ra nhiều khó khăn đối với sự tự tin của một người.”
Sau tất cả, cuối cùng cha mẹ nhận ra, như nghiên cứu Bounty cho thấy: Một phần năm cha mẹ trong nghiên cứu ở Anh ước họ đã chọn một tên dễ đánh vần hơn; 8 phần trăm cảm thấy chán ngán với việc mọi người không thể phát âm tên của đứa trẻ; và một trong mười nghĩ rằng tên đã chọn lúc đầu thực sự thông minh, nhưng nói rằng tính mới mẻ nay đã không còn nữa.
(Bài tiếng Anh gốc: Good or Bad, Baby Names Have Long-lasting Effects, tác giả Jeanna Bryner)
Ghi chú: tài liệu dịch, có thể có bản quyền.