Để có được tên hay cho bé, người đặt tên (bố, mẹ, ông, bà,…) cần chú ý đến các nguyên tắc cơ bản sau.
1. Nguyên tắc thẩm mỹ
Nguyên tắc này nói rằng tên cần có có ý nghĩa tốt đẹp, tránh tạo ra các liên tưởng đến ý nghĩa xấu.
Họ tên đi theo một người cả đời, tham gia vào các hình thức giao tiếp xã hội khác nhau từ giản dị như giao tiếp đời thường cho đến những nhiệm vụ quan trọng khác như trong học bạ, căn cước công dân, bằng tốt nghiệp, đăng ký kết hôn, v.v.. Vì vậy có tên- ít nhất là không xấu, là điều quan trọng.
Nguyên tắc thẩm mỹ trong đặt tên có thể cải thiện trực tiếp bằng cách tăng vốn từ vựng, đặc biệt là từ Hán Việt.
Xem thêm: giải thích ý nghĩa các tên phổ biến ở nữ giới.
Mặt ngữ âm ít được chú ý hơn mặt ngữ nghĩa trong vấn đề tên hay, tên đẹp. Đơn giản là vì ý nghĩa vẫn là phần quan trọng hơn nhiều, tuy nhiên, nếu chú ý đến cả phần ngữ âm sẽ giúp tránh một số tên có cách đọc trúc trắc, khó phát âm (dù tỷ lệ này thường nhỏ).
2. Nguyên tắc phân biệt giới
Nguyên tắc này nói rằng, tên hoặc ít nhất là kết hợp đệm – tên cần có khả năng phân biệt giới tốt cho người có tên đó (nói cách khác, đọc tên lên là đã khá chắc chắn rằng đó là nam hay nữ).
Thực tế thì qua phân tích 100 tên phổ biến ở nam và 100 tên phổ biến ở nữ thì nhìn chung chức năng phân biệt giới của những tên này đủ tốt.
Các tên có chỉ số phân biệt giới thấp thường khắc phục điều này bằng cách sử dụng đệm có chỉ số phân biệt giới cao để bù vào (đặc biệt cần chú ý đến chỉ số phân biệt giới của đệm gần nhất), và khi đọc lên người nghe vẫn thấy được đặc trưng giới khá rõ của tên. Ví dụ nếu định đặt tên con là An, thì tên đơn này có độ phân biệt giới không cao, nhưng nếu kết hợp đệm phù hợp như Thu, Thùy, Trúc thì nó lại mang tính nữ cao, còn kết hợp với Quốc, Thành, Duy thì nó lại mang tính nam cao.
Để xác định một tên hoặc đệm nào đó phù hợp với nam hay với nữ hơn có 2 cách cơ bản:
- Dựa trên thói quen: cái này sẽ được tiết lộ thông qua các chỉ số thống kê, ví dụ Long là tên hợp với nam hơn với nữ vì thống kê cho thấy có hơn 350 người tên Long thì mới tìm được một người nữ có tên này;
- Dựa trên ý nghĩa: thường những cái gì to lớn, dương tính, liên quan đến sức mạnh thì hay biểu thị cho nam. Ngược lại những cái mềm mại, nhẹ nhàng, uyển chuyển, hay biểu thị cho nữ;
Tham khảo website gợi ý tên hay cho con: bầu.com, nơi tôi áp dụng nguyên tắc phân biệt giới khá chặt, để đưa ra các tên có chức năng giới mạnh hơn.
3. Nguyên tắc ngắn gọn
Đơn giản nghĩa là bạn cần tránh các tên quá dài. Tuy không phải là tiêu chuẩn cứng nhắc, nhìn chung tên được xem là ngắn gọn khi có 2 đến 3 tiếng (từ).
Hiện tượng tên 4 tiếng ngày càng phổ biến do các nguyên nhân sau:
- Người ta cố gắng gia tăng ý nghĩa có tên bằng cách bổ sung thêm đệm thứ hai hoặc muốn tạo các tên chính dạng phức (tên chính có 2 tiếng) trong khi vẫn muốn giữ đệm truyền thống của gia đình, ví dụ: Nguyễn Đức Khải Hoàn, Lê Đình Hải Đăng;
- Gia tăng nhu cầu bổ sung họ mẹ ngay sau họ bố ở nhiều bé. Thống kê cho thấy Nguyễn là đệm phổ biến thứ ba ở nữ giới, trong top 10 còn có hai đệm rõ ràng khác là Lê và Trần (xem: đệm phổ biến ở nữ giới). Ví dụ: Vũ Nguyễn Kim Dung, Phạm Trần Minh Thái. Vấn đề này được bàn chi tiết trong bài viết Về việc sử dụng họ làm đệm trong họ tên người Việt;
Lưu ý về mặt giới: tên có 2 tiếng có tỷ lệ cao là tên nam giới (họ tên chỉ bao gồm họ và tên không có đệm). Ý là nếu bạn định đặt tên cho con gái, sử dụng tên hai tiếng có khả năng cao không phải là giải pháp hay.
Vậy tên 4 từ có quá dài không?
Thống kê cho thấy họ tên 4 từ cực kỳ phổ biến ở nữ giới (gần 75% về mặt số lượng) và cũng ngày càng phổ biến ở tên nam giới (khoảng 25%). Tức là về mặt sử dụng, cộng đồng không cho rằng tên bốn từ gây phiền toái gì đáng kể. Và quả thực việc viết thêm một số chữ cái không phải chuyện phiền phức, trong khi lợi ích của tên 4 từ rất rõ ràng: dễ dàng tăng tính thẩm mỹ, giảm khả năng trùng lặp và giúp bổ sung một số nhu cầu khác (ví dụ thêm họ mẹ làm đệm nhất). Vậy tên 4 từ không phải dạng ngắn gọn, nhưng nó không quá dài.
Nên hạn chế tên 5 từ?
Trong khi tên 4 từ vẫn được xem là có độ dài ổn thì tên 5 từ phần lớn bị đánh giá là quá dài. Trong thực tế, tên 5 từ cũng rất ít được dùng, nó chỉ chiếm khoảng 0.4% họ tên người trên tổng thể (xét riêng về giới thì vào khoảng 0.5% ở nữ và 0.2% ở nam). Đây là thực hành nên theo, vì tất cả các nhu cầu về thẩm mỹ, tránh trùng, phân biệt giới đều được đảm bảo dễ dàng với tên 3 hoặc 4 từ.
4. Nguyên tắc tránh trùng
Một chức năng quan trọng của tên là để phân biệt người này với người khác. Do vậy tên có độ trùng thấp mà vẫn có ý nghĩa hay sẽ tốt hơn.
Một trong cách giảm trùng tên là nên hạn chế sử dụng những tên chính nằm trong top 50 tên phổ biến hoặc ít nhất là tránh top 10. Tương tự như vậy với đệm sẽ giúp giảm trùng cả họ tên đầy đủ.
Tuy các tên dài hơn sẽ giúp giảm hiện tượng trùng cả họ tên đầy đủ, nhưng nó lại ảnh hưởng ít nhiều đến nguyên tắc ngắn gọn.
Một lần nữa việc mở rộng vốn từ Hán Việt có ích ở đây khi nó sẽ cung cấp cho ba mẹ các lựa chọn khác. Hoặc đơn giản là chọn các tên ít phổ biến từ các hệ thống gợi ý tên hay sẽ giúp ba mẹ có được tên cho bé ít bị trùng lặp.
Những trẻ có họ thuộc nhóm phổ biến nhất gồm Nguyễn, Trần, Lê, Phạm, Hoàng, Huỳnh, Võ, Vũ (các họ trong top 10) cần lưu ý hơn đến vấn đề chọn đệm và tên có mức độ phổ biến vừa phải để tránh việc trùng cả họ và tên với những người khác (đặc biệt là 3 họ phổ biến nhất Nguyễn, Trần, Lê).
5. Nguyên tắc văn hóa
Nguyên tắc văn hóa có một số sắc thái của nguyên tắc tránh trùng và nguyên tắc thẩm mỹ, tuy nhiên nguyên tắc văn hóa trong đặt tên con nhấn mạnh ở 2 điểm chính:
- Họ tên của đứa trẻ mới sinh không được phép trùng với họ tên ông bà cụ kỵ, đặc biệt là những người trực hệ, và thường mở rộng luôn đến họ hàng cô bác gần gũi bên nội, bên ngoại, thậm chí là cả những người tuy không có máu mủ nhưng thường đi lại với nhau (ví dụ bạn bè thân thiết). Đây có thể là một trong các nguyên nhân không nhỏ dẫn đến sự suy giảm mức độ phổ biến của các tên cổ, có ý nghĩa hay;
- Nguyên tắc thẩm mỹ khi mở rộng dư thừa sẽ tạo thành những tên thể hiện niềm khát vọng, mong ước có phần thô, do vậy dễ tạo hiệu ứng ngược về mặt cảm xúc với người nghe, do về mặt văn hóa, những tên có khuynh hướng cực đại về mặt nào đó bị cho là không hay;